W głębi ogromnego ogrodu dom o białych ścianach. Przez szeroko otwartą bramę widać młodych ludzi w drelichach wykonujących przeróżne prace. Na pierwszy rzut oka nie można dostrzec, że to miejsce, w którym toczy się najprawdziwsza walka na śmierć i życie.

Z pomocą brata

Paweł przyjechał tu z południa. Zaczął brać, gdy miał 17 lat. – Amfetamina, metaamfetamina, pigułki, marihuana… – wylicza. – Piłem też alkohol. Był taki moment, że byłem już na skraju życia, zniszczony psychicznie i fizycznie. Liczyły się tylko narkotyki. – opowiada. Gdy przybył do ośrodka, przy wzroście 194 cm ważył zaledwie 59 kilogramów. Jest najmłodszy z czworga rodzeństwa. Na leczenie zgodził się za namową brata. Na początku nie chciał. Później, po kolejnych doświadczeniach, podjął jednak decyzję. Chce się leczyć. – Ten ośrodek poleciła mi pani psycholog. Posłuchałem. Szybko się spakowaliśmy i ruszyliśmy do Gdańska. Przywiózł mnie brat ze swoją dziewczyną. To było 14 miesięcy temu. Nie żałuję. Jestem bardzo zadowolony – relacjonuje Paweł.

Początki nie były łatwe. – Najpierw był wstyd. Zgrywałem strasznego głupka. Pamiętam, że kiedy się przedstawiałem, była jedna beczka śmiechu. Musiałem opowiedzieć, jak to ze mną było. To niełatwe – mówi. – Najtrudniej przyszło mi się przełamać i przyznać przed sobą, że coś w życiu może mi nie wychodzić. To ciężka walka. Stanięcie w prawdzie jest trudne. Jestem typem idealisty. Może bardziej chciałem być – zastanawia się. W dniu wyjazdu do ośrodka pogodził się z siostrą. Wcześniej nawet się do siebie nie odzywali. Ale od momentu, w którym podjął leczenie, wszystko zaczęło układać się na nowo. Dzisiaj mówi młodym, zwłaszcza tym, którzy mają problemy z rodziną i relacjami: „Nie warto brać narkotyków. Trzeba szukać pomocy ze strony tych, którzy się na tym znają”.

Podkreśla, że aby nie czuć się samotnym, trzeba rozmawiać. Czasem zwykła rozmowa pomaga bardziej niż podejmowane działania. – Ja pomocy nie szukałem. Dzisiaj chyba już bym nie żył. Pewnie bym zawisł gdzieś na sznurku – dodaje. W Gdańsku skończył rozpoczętą naukę w gimnazjum. Teraz jest w szkole średniej. Niedługo będzie zdawał egzamin na prawo jazdy. Chciałby służyć w wojsku. Nie zamierza wracać do rodzinnej miejscowości. Swoją przyszłość wiąże z Wybrzeżem. – Przychodzą czasem gorsze dni. Pojawia się kryzysik, czasem agresja. Ale znam już sposoby dowartościowania siebie. Uczą tego na terapii. Nie można się poddać. Całe życie się poddawałem i właśnie dlatego brałem narkotyki. Po części to była moja wina. Po części czynniki zewnętrzne. Ważne, że zmieniam to, co mam w sobie, i się nie poddaję – wyznaje.

Dom na zawsze

– Dla wszystkich, którzy przeszli przez nasz ośrodek, ten dom pozostaje ich domem na zawsze. Mogą tu wrócić, jak mają kłopoty. Powtarza się im cały czas, że w razie potrzeby ten dom stoi dla nich otworem. Czasem nawet dorośli przyjeżdżają tutaj, aby porozmawiać albo pobyć przez chwilę. Czasem dzwonią i pytają: czy ja mogę tutaj pobyć, popracować, bo mam trudny moment w życiu. Zgadzamy się na to – mówi Grzegorz Kędzioł, terapeuta, pedagog. W ośrodku przebywa obecnie 32 młodych ludzi. Przy ich terapii pracuje kilkanaście osób. Pięciu psychologów, reszta to pedagodzy. Każdy z nich ma certyfikat specjalisty lub instruktora uzależnień. Pełnią dwunastogodzinne dyżury. Najpierw zwykle zgłaszają się opiekunowie. Rodzice, wychowawcy albo pracownicy poradni. Wówczas w ośrodku przygotowuje się miejsce. – Trafiający do nas muszą mieć skierowanie od lekarza pierwszego kontaktu i od psychiatry. No i spełniać pewne kryteria.

Żyjemy w ośrodku młodzieżowym. W naszym przypadku więc nie mogą mieć więcej niż 21 lat – relacjonuje pan Grzegorz. Powinni też wyrazić chęć leczenia. Czasem jednak tej chęci nie ma. Bywa, że przybywają do ośrodka, ponieważ nakazują im to rodzice. Czasem zmusza ich do tego tocząca się sprawa sądowa. – To nam w zupełności wystarcza – mówi Grzegorz Kędzioł. – Na początku jest rozmowa wstępna, potem wywiad dotyczący stanu, w jakim uzależniony do nas przyszedł, i tego, w jakim jest kontakcie. Rozmowa z rodzicami, jeżeli jest osobą niepełnoletnią. Jeżeli jest dorosły, to z samym zainteresowanym. Potrzebny jest też wywiad lekarski. Musimy wiedzieć, jakie ma schorzenia – dodaje. Później trzeba się przedstawić społeczności. Powiedzieć coś o sobie. Młodzi najczęściej pytają o zainteresowania, o rodzinę, rodzeństwo. Wszystko po to, aby uzyskać status obserwatora. To czas przeznaczony na zapoznanie się z życiem społeczności.

– Jak już wszystko rozumie, decyduje się na to, by być nowicjuszem – mówi pan Grzegorz. Terapia może czasem trwać nawet i dwa lata. Po jej zakończeniu niektórzy chcą pozostać w ośrodku. – Mamy tutaj hostel dla takich osób. Korzystają z niego ci, którzy np. chcą skończyć szkołę. Jest także mieszkanie readaptacyjne, które my opłacamy. Mieszkańcy muszą jedynie pokryć koszty mediów. Zwykle korzystają z niego trzy osoby – opowiada.

Szkodliwe opinie

– Monar cały czas kojarzy się ludziom z miejscem, gdzie łamie się prawa człowieka i robi się krzywdę. Młodzież w szkołach mówi czasem, że tu robi się pranie mózgu. Przyjeżdżają i okazuje się, że jest inaczej – mówi terapeuta. – Ludzie kojarzą nas z ośrodkiem wychowawczym, a nie terapeutycznym. Myślą, że są tu kraty w oknach, że młodzież jest tu z musu. Ale to, że oni tu są, to jest ich wybór i ich decyzja – podkreśla. – Kiedyś narkomania była zupełnie inna. Przyjeżdżali tu ludzie, którzy byli uzależnieni od kompotu. Wówczas zasady musiały być ostre. To była walka o życie. Wręcz bezpośrednia. Był wybór: albo się zmobilizujemy i zastosujemy zasady, które będą nas chronić, albo polegniemy. Kiedyś, jeżeli ktoś wyjechał, to nie mógł już wrócić. To miało zatrzymać pozostałych. Obecnie doszliśmy do wniosku, że nie można nikogo karać za jego chorobę. To, że ktoś ucieka i wraca, to jest też jej objaw – zaznacza.

Rygorystyczne zasady stosowane w przeszłości miały swoje źródło w postrzeganiu narkomanii. Oparte na doświadczeniach pionierskiej grupy Synanon poglądy stwierdzały, że narkomanem jest się do końca życia. – Tu nastąpiła zmiana modelu. Dziś Monar mówi: przeszłość odcinamy, a wychodząc stąd po terapii, jesteś zdrowy – stwierdza dr Marcin Szulc. Współcześni terapeuci Monaru są zdania, że jeżeli się usunie przyczyny, to człowiek nie potrzebuje już narkotyków.

Meandry dorastania

– Należy rozmawiać nie o problemie narkomanii, ale o problemie, jaki my mamy w ogóle z wychowaniem dzieci. Na to, jak dziecko będzie przechodzić okres dorastania, który jest najbardziej charakterystyczny dla kontaktu z narkotykami, pracuje się od dzieciństwa – stwierdza dr Szulc. – W tej chwili mamy dominację postmodernizmu. Coraz trudniej wybrać wartości, które uznamy za bezpieczne dla dalszego funkcjonowania. Jeżeli mówimy o uzależnieniach, to jest tylko jeden z elementów. Uważa się w psychologii, że problemy w okresie dorastania mogą pójść albo w stronę zaburzeń zachowania: kradzieży, narkomanii i agresji, albo mogą powodować zaburzenia natury psychosomatycznej: depresje i nerwice – dodaje. Według dr. Szulca, narkomania jest objawem choroby, a nie samą chorobą. Narkomania jest chorobą duszy.

– Ludzie nie biorą narkotyków, żeby się uzależnić. Stoję na stanowisku pozamedycznym. Zanim nastąpi narkomania albo alkoholizm, coś się dzieje wcześniej – mówi. O sile, jaką daje rodzina, mówi także Grzegorz. – Często jest tak, że ma ona taki potencjał, że jest w stanie w zarodku zażegnać problem. My, terapeuci z Monaru, interweniujemy zwykle w dużym kryzysie. Do niego w ogóle nie musi dochodzić. Kiedy jednak młody człowiek nie znajduje pomocy w rodzinie, powinien szukać jej u specjalistów. – Myślę że każdy ma jakieś problemy, z którymi sobie nie radzi. Człowiek potrzebuje drugiego człowieka. Nie wolno się bać szukać pomocy – podkreśla Paweł.