Trudna historia

Treblinka. Słowo budzące grozę. Miejsce, w którym w ciągu niespełna półtora roku straciło życie 800 tysięcy Żydów. Po roku działania obozu wybuchło w nim powstanie. Uciekło z obozu i dożyło końca wojny niespełna 70 z nich. Obóz - jako że komory gazowe nie zostały zniszczone - działał jeszcze kilka miesięcy.

"Treblinka 43. Bunt w fabryce śmierci" to relacja oparta o dokumenty i relacje świadków. Relacja wstrząsająca, tym bardziej że bardzo plastyczna. Michał Wójcik opisuje nie tylko sam bunt w obozie, sięga do korzeni jego powstania, pisze o komendancie obozu, w końcu: opisuje los uciekinierów. Także różne postawy Polaków. Podkreślę: różne.

Stawia także pytania. Z pytaniami można podjąć dyskusję, zapewne warto to zrobić. Warto może na przykład przypomnieć, że także rotmistrz Pilecki proponował szefostwu AK powstanie w Auschwitz. Był przekonany, że ma ludzi zdolnych do walki. Niestety, "na zewnątrz" obawiano się przede wszystkim odwetu na ludności cywilnej. I chyba nikt nie wierzył, że więźniów stać na cokolwiek (czy dziś dociera to do naszej świadomości?) Ostatecznie powstanie nie wybuchło: wiosną 1943 roku bardzo wielu Polaków, członków ruchu oporu, wywieziono w transportach do obozów koncentracyjnych w głębi faszystowskich Niemiec.

Ta odmowa z pewnością nie miała nic wspólnego z negatywnym stosunkiem do Żydów. Jakie to ma znaczenie dla interpretacji faktów dotyczących Treblinki? Wyjaśnienie tego to zadanie dla historyków. Książka Michała Wójcika to istotny głos w dyskusji. Zwłaszcza, że została napisana w sposób dostępny dla człowieka niekoniecznie parającego się historią.

Wydaje mi się ważna także z innego powodu: są rzeczy, o których nie wiemy, bo niełatwo jest o nich myśleć, zmierzyć się z pytaniami o człowieczeństwo. Niestety, jeśli chcemy żeby to, co tam się wydarzyło, nigdy więcej nie miało miejsca, trzeba się na to zdobyć.

Michał Wójcik: "Treblinka 43. Bunt w fabryce śmierci." Wydawnictwo Znak Literanowa