Są różne grupy etniczne i kultury w Afryce, ale są wspólne dla nich wszystkich łączniki. Kontakt z zachodnią cywilizacją znacząco wpłynął na przeobrażenia tradycyjnej afrykańskiej rodziny i więzi rodzinne zostały osłabione. Pomimo tego, wiele elementów afrykańskiej kultury, w szczególności wielka rola rodziny, poszanowanie religii i pamięć o przodkach, są do dziś znaczącymi siłami społecznymi, bardziej dostrzegalnymi na obszarach wiejskich. i w wielu afrykańskich językach,

Unikając mówienia ogólnikami, ograniczę się do przedstawienia tradycyjnej rodziny afrykańskiej na przykładzie mojej grupy etnicznej - Bakiga i do moich kontaktów z innymi kulturami afrykańskimi, które potwierdzają, że mamy wiele wspólnych wartości, którymi do dziś żyją ludzie.

Wielka Rodzina

Jedną z najbardziej praktykowanych wartości jest „wielka rodzina”. Składa się ona nie tylko z biologicznych rodziców, lecz także z dziadków, wujków, ciotek, kuzynów i innych, przynależących do linii drzewa rodzinnego, żyjących często w tej samej wiosce.

Ojciec jest głową rodziny. Wszyscy bracia ojca są dla nas – dzieci - także ojcami. Wszystkie siostry mamy, są dla nas - dzieci - także matkami. Ich dzieci są naszymi braćmi i siostrami. W moim języku słowa takie jak: wujek, ciocia, siostrzeniec, bratanica, kuzyn, nie istnieją, lecz tylko: ojciec, matka, brat i siostra. Kiedy umiera głowa rodziny, po 40 dniach klan wybiera jego nastepcę, którym jest najczęściej pierworodny syn zmarłego.

Rodzina w tradycji afrykańskiej jest święta, ponieważ w niej odbija się doskonała jedność istnienia.

Harmonijne współżycie z naturą jest również uważane za świętość. Takie wydarzenie jak nadanie dziecku imienia, zawarcie związku małżeńskiego, śmierć zobowiązują do uczestnictwa całą wielką rodzinę. W ich trakcie odprawia się specjalne obrzędy. Tradycyjna rodzina w plemieniu Bakiga dąży do zachowania i przestrzegania naturalnych struktur.

Wszystko jest podzielone według płci, wieku i pozycji starszeństwa. Gościnność jest bardzo ważna i przybysze są mile witani. Mogą oni stać się członkami wielkiej rodziny przez braterstwo krwi albo przez małżeństwo z członkami naszej grupy. Wielka rodzina jest odpowiedzialna za utrzymanie i wychowanie wszystkich dzieci. Stara się o ziemię pod uprawę, troszczy się o społeczną, psychiczną i fizyczną ochronę wszystkich członków. Określa społeczne i moralne normy i broni obyczajów i tradycji oraz przygotowuje do dorosłości.

Wielka rodzina wpływa na nasze zachowania i, do pewnego stopnia, na naszą osobowość. Starsi i w podeszłym wieku są bardzo szanowania i zachowują władzę kontrolną, w szczególności wobec młodzieży.

Dzieci

Dzieci są bardzo wielkim dobrem dla Afrykańczyka. W rzeczywistości małżeństwo zawiera się aby mieć jak najwięcej dzieci. Afrykańczycy obliczajądziałanie błogosławieństwa według liczby urodzonych dzieci. Im więcej, tym błogosławieństwo mocniejsze. Dzieci utrzymują żywy, nazwisko rodziny.

Wśród Bakiga, ten, kto nie ma dzieci, uważany jest za biednego i nieszczęśliwego, gdyż, jeśli umrze bez potomka, nie będzie mógł stać się przodkiem.

Wychowanie, nauczanie i władza dyscyplinowania dziecka należą do odpowiedzialności wielkiej rodziny. Dziecko ma wiele domów w wiosce. Ma też wielu ojców i matek. W ten sposób dzieci z plemienia Bakiga rozwijają w sobie głębokie poczucie społecznej odpowiedzialności od wczesnych lat życia i uczą się szacunku dla innych i pomagania członkom wielkiej rodziny. Zachowują wierność dla rodziny.

Poprzez ryty inicjacyjne dzieci poznają cnoty poprzedników i przyswajają je jako swój system wartości. Nie ma dzieci niechcianych i niczyich, ponieważ nawet, gdy umierają rodzice, dziecko będzie miało innych rodziców z wielkiej rodziny. Każdy jest połączony z każdym żyjącym i umarłym członkiem klanu. Bycie z innymi – to się liczy!

Wspólnota a jednostka

Dobro wspólnoty jest ważniejsze od dobra jednostki. Jednostka we wspólnocie jest jednak uważana za najwyższą wartość w perspektywie jej stosunków z innymi. „Jestem, ponieważ wy jesteście” - powiedział pewnego razu zmarły prezydent Tanzanii Nyerere (kandydat na ołtarze), podkreślając owo przenikanie jednostki i wspólnoty. Innym elementem jest konieczność zawarcia małżeństwa.

Małżeństwo jest społecznie pożądane i święte. Związek małżeński nie jest dozwolony pomiędzy dwiema osobami, które mają wspólnego przodka. Jeśli do niego dochodzi, może prowadzić to do nieszczęść.

Małżeństwo jest ugodą między dwiema wielkimi rodzinami, nie tylko między kobietą i mężczyzną. To zadanie dla obu rodzin sprawić, aby małżeństwo było udane. Dlatego starsi nadzorują i udzielają moralnego wsparcia rozmowom i związkowi i są doradcami, gdy w małżeństwie pojawiają się problemy. Dlatego rozwody są rzadkie. Posag składany ojcu panny młodej jest wyrazem uznania za dobre wychowanie; spełnia też rolę swoistego „wynagrodzenia” za utratę członka rodziny, bowiem od chwili zawarcia małżeństwa, staje się ona częścią rodziny męża. Posag jest również zabezpieczeniem stabilności, bo łączy ze sobą dwie rodziny. Homoseksualność jest czymś odrażającym i podlega surowym karom.

Rządy w rodzinie

W kulturze plemienia Bakiga i w większości afrykańskich kultur, gdzie ojciec jest głową rodziny, gdy on umiera, a nie ma męskiego potomka, jego rolę przejmuje jeden z jego braci. Poligamia jest dopuszczalna, ale pozostałe żony powinny być zapytane w tej sprawie. Polygamia ma na celu, aby wszystkie dziewczyny stały się żonami. Dostarcza również taniej siły roboczej. Zapewnia, że wdowa, po śmierci męża, pozostaje w rodzinie. Obecnie jednak polygamia staje się ciężarem dla ekonomii i jest rzadsza, również pod wpływem wartości chrześcijańskich.

Wartości w rodzinie

Inną wartością rodzinną jest szacunek dla starszych wiekiem, nazywanych „mądrymi”, szczególnie dla dziadków, którzy przygotowują się do połączenia ze zmarłymi przodkami. Należy do tradycji oddawanie czci przodkom, nazywanych „żyjącymi zmarłymi”. Ta cześć oddawana jest również przez składanie im ofiar.

„Żyjący zmarli”, którzy żyli według zasad moralnych, którzy żyli długo, wstawiają się za nami przed Bogiem i kontynuują wspieranie nas błogosławieństwem. Dlatego, na podobieństwo polskich zwyczajów, mamy specjalny ryt dla utrzymywania kontaktu z naszymi zmarłymi. W wielu wsiach nasi zmarli grzebani są w granicach domostwa, a nie na wspólnych cmentarzach.

Wiara i kultura

Chrześcijaństwo może wypełnić naszą kulturę, bo wiele tradycyjnych wartości afrykańskich jest bliskich chrześcijańskiej wierze. Istnieje potrzeba włączania tradycyjnych wartości w wyrażaniu wiary chrześcijańskiej, aby Kościół był bardziej afrykański i bardziej bliski naszym ludziom.

Jest również negatywna strona wielkiej rodziny. Należy do niej: nepotyzm, plemienność (grupa etniczna jest ważniejsza niż naród), odrzucanie możliwości jakichkolwiek zmian w systemie (ten, kto chce coś zmienić uważany jest za mąciciela i społecznego wyrzutka) oraz wynikająca z poligamii zawiść.

Współczesne zagrożenia

Ekonomia, którą rządzi tylko pieniądz, rozbija struktury tradycyjnej rodziny, co pociąga za sobą skutki rozpadu więzi i wzajemnej solidarności członków. Dla niektórych jest to wyzwolenie z przynależności do grupy, ale ta sytuacja utrudnia radzenie sobie w życiu, w szczególności dla słabszych ni mniej  zaradnych.

Jesteśmy świadkami takich zachowań, wcześniej nieznanych, jak: prostytucja, żebranie, myślenie tylko o sobie. W miastach masowe powstawanie nowej formy rodziny - tzw. małej, nie daje poczucia bezpieczeństwa  społecznego i fizycznego. Sprawami najważniejszymi stają się: „moje życie, mój dom, moja własność”, a nie „nasza ziemia, nasz dom”, dzielenie chwil szczęśliwych i bolesnych, lojalność wobec rodziny i szacunek dla starszych.

Jako Afrykańczyk, który żył w tradycyjnej afrykańskiej rodzinie, jestem przekonany, że Afryka posiada cenne, tradycyjne zwyczaje i kulturę oraz wartości duchowe, które musimy zachować i przekazać następnym pokoleniom. To jest, w mojej opinii, najlepsza cząstka, którą Afryka może dać światu.