Projekt Ogólnopolskie Badanie Nałogów wdrożyło w życie dwóch naukowców – dr hab. Mateusz Gola i Maciej Skorko z Polskiej Akademii Nauk. Dzięki nim na bieżąco prowadzone są badania interdyscyplinarne, zapoczątkowane w 2018 roku. Jednym z efektów pracy naukowców jest inteligentna aplikacja mobilna nazwana Nałogometrem. To bezpłatne narzędzie, które wspiera osoby chcące zerwać z nałogiem lub będące w trakcie terapii. Ciągle doskonalona aplikacja potrafi przewidywać z 48-godzinnym wyprzedzeniem prawdopodobieństwo wystąpienia ryzykownych zachowań związanych z nałogiem. Pomaga też zrozumieć użytkownikom, co powoduje odczuwanie „głodu”. Pobrało ją już ponad 20 tys. osób. Jak mówi jeden z pomysłodawców projektu, Maciej Skorko: „Format nauki obywatelskiej, jaki wykorzystaliśmy w Ogólnopolskim Badaniu Nałogów, może być skuteczny jedynie przy masowym i bezinteresownym zaangażowaniu tysięcy ludzi. Potęga crowd sourcingu [pozyskiwania informacji od dużej grupy osób – przyp. red.] pozwoliła nam rozwiązać w krótkim czasie problemy badawcze, których rozwiązanie konwencjonalnymi metodami psychologii zajęłoby nam minimum 5–7 lat pracy. Kolektywny wysiłek blisko 40 tysięcy użytkowników dwóch edycji OBN to znakomity dowód na to, jak każdy z nas może przyczynić się do rozwoju nauki, która ma potencjał zmieniać na lepsze życie każdego z nas”.

Kobiety i mężczyźni

Niemal połowa osób biorących udział w badaniach wskazuje uzależnienie od alkoholu. O ile wśród mężczyzn nałóg alkoholowy wymieniony został na pierwszym miejscu, o tyle u kobiet zajmuje on dopiero drugie miejsce. Większość kobiet (ponad 45 proc. badanych) na pierwszym miejscu wymienia objadanie się, a alkohol na drugim. Jak zauważa w raporcie dr hab. Mateusz Gola: „Zgodnie z klasyfikacjami zaburzeń i chorób, takimi jak np. Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób Światowej Organizacji Zdrowia, objadanie się nie jest nałogiem, ale zaburzeniem odżywiania, jeśli prowadzi do znacznego wzrostu masy ciała. Jednak nowoczesne badania mózgu coraz częściej pokazują, że mechanizmy leżące u podłoża kompulsywnego objadania się mogą przypominać te znane z uzależnień behawioralnych, takich jak np. hazard czy uzależnienie od gier komputerowych. Wraz z rozpowszechnieniem fast foodów i łatwo dostępnych przekąsek oraz napojów z dużą ilością cukrów problem objadania się bardzo się nasilił, a jego popularność wśród użytkowników Nałogometru wskazuje potrzebę zajęcia się nim”.

Nadal mocno utrzymującym się w niechlubnej czołówce jest nałóg nikotynowy u obu grup, natomiast zdecydowanie więcej mężczyzn (35 proc.) uzależnionych jest od pornografii (odsetek u kobiet wyniósł 5 proc.). To samo dotyczy uzależnienia od marihuany (mężczyźni – 18 proc., kobiety – 9 proc.). Z kolei panie przodują w nałogowym korzystaniu z mediów społecznościowych.

Wśród innych uzależnień u obu grup na kolejnych miejscach wymieniane były: uzależnienie od dopalaczy, amfetaminy, leków uspokajających, pracy, gier komputerowych, hazardu lub kompulsywnych zachowań seksualnych.

Głód i technologia

Jednym z największych wyzwań dla osoby uzależnionej jest przezwyciężenie głodu i nieprzerywanie abstynencji mimo sprzyjających temu sytuacji. „Ogólnie rzecz ujmując, najczęstsze czynniki ryzyka nawrotów w uzależnieniach to przede wszystkim kontakt z silnymi wyzwalaczami, czyli przykładowo przebywanie w miejscu, które kojarzy się z nałogiem, lub doświadczenie silnego napięcia emocjonalnego, np. wskutek kłótni z kimś bliskim” – zaznacza w raporcie OBN dr Maria Banaszak, pełnomocniczka zarządu MONAR ds. Badań i Rozwoju. „Częstą przyczyną nawrotów jest więc nieumiejętność radzenia sobie z trudnymi emocjami w sposób konstruktywny, ale również, co niezwykle istotne, nieumiejętność dbania o przyjemności i radości w zdrowieniu. Silnym czynnikiem ryzyka przerwania abstynencji jest bowiem poczucie nudy, monotonii i braku przyjemności w trzeźwym życiu oraz nieumiejętność korzystania z przyjemności w sposób zrównoważony” – dodaje dr Banaszak. Wśród innych czynników wymienia także samotność, brak satysfakcjonujących i konstruktywnych relacji społecznych oraz brak balansu między pracą, zdrowym odpoczynkiem i przyjemnościami, jak również wiarę w to, że można wytrwać w trzeźwości i prowadzić lepsze życie bez uzależnienia.

Mimo że terapii lub leczenia indywidualnego, dopasowanego do potrzeb osoby uzależnionej, nie jest w stanie zastąpić technologia, może ona w przyszłości skutecznie wspierać i uzupełniać walkę z uzależnieniem. Wśród nałogów, które mogą dominować w przyszłości (za 5 lat), dr Banaszak w raporcie OBN 2022 wymienia alkohol i używanie przetworów z konopi, które z roku na rok są silniej modyfikowane, a co się z tym wiąże – mocniej uzależniają. Mogą się też pogłębiać uzależnienia od leków, szczególnie uspokajających i nasennych. A w związku z rosnącymi trudnościami w podtrzymywaniu zdrowych relacji społecznych i coraz większej aktywności w przestrzeni wirtualnej mogą nasilić się uzależnienia od pornografii, gier komputerowych, zakupów internetowych i korzystania z mediów społecznościowych. •