Sąsiad, wspólnota i inni

Kilka dni temu CBOS opublikował wyniki badania dotyczącego rodzaju więzi społecznych, jakie nas dotyczą. Zadano też pytania o poczucie wsparcia i osamotnienie. Poprzednie podobne badanie przeprowadzono w 2008 roku, przedtem w 2000 i 1995. Jak wygląda nasze społeczeństwo obecnie – i w porównaniu do poprzednich badań?

Współczesnym przemianom towarzyszy osłabienie tradycyjnych więzi społecznych, szczególnie tych bazujących na bliskości terytorialnej. To teoria. Z drugiej strony – jak przypomina CBOS omawiając założenia badania - równocześnie obserwujemy nostalgię za tego typu relacjami. Jak to wyszło w praktyce?

Z sąsiadami chcemy mieć stosunki poprawne, choć nie za bliskie. Większość badanych zgadza się ze stwierdzeniem: „staram się tak postępować, by nikt z sąsiadów nie miał do mnie pretensji, ale trzymam się od nich na odległość”. Tylko 10% osób celowo dąży do izolacji, wyrażając to stwierdzeniem: „w miarę możliwości unikam sąsiadów i z nikim się nie kontaktuję”.

Co to oznacza w praktyce? Przeciętnie 83% badanych mówi, że utrzymuje zdawkowe kontakty przynajmniej z niektórymi sąsiadami. Ponad 70% zauważa, że w sąsiedztwie ma osoby, które mogą wyświadczyć drobną przysługę. Zwykle jest takich osób kilka. Zdecydowanie rzadziej utrzymujemy z sąsiadami kontakty towarzyskie – taki rodzaj relacji przynajmniej z niektórymi osobami z sąsiedztwa ma 34% badanych. Mniej wyłącznie grzecznościowych relacji jest na wsiach – tam częściej sąsiedzi wyświadczają sobie drobne przysługi czy wchodzą w relacje towarzyskie. Częściej też zdarzają się konflikty, choć nie są liczne. W miastach, zwłaszcza największych, dominuje kontakt zdawkowy.

Kolejny punkt, to sposób spędzania czasu wolnego. Dominuje tutaj rodzina (rodzice, dzieci, rodzeństwo), w perspektywie ostatnich lat widać rosnącą częstość odpowiedzi wskazujących na najbliższą osobę (mąż/żona, partner/partnerka, chłopak/dziewczyna, bez innych członków rodziny). Rzadziej (w perspektywie ostatnich lat) spotykamy się w szerszym gronie rodzinnym. Nie zmienia się otwarcie na ludzi obcych - jedynie młodzież (18-24 lat) spędza czas wolny w gronie przyjaciół, znajomych i ludzi sobie obcych. Niespełna 10% spędza czas wolny samotnie i są to zazwyczaj osoby po 65 roku życia.

Komentując dotychczasowe wyniki: jak na razie nic zaskakującego. Te dane potwierdzają obserwacje intuicyjne. Więzi w małych grupach są ściślejsze, niż w wielkich zbiorowościach. W wielkich miastach, gdzie liczba osób spotykanych codziennie jest znacznie większa, ale też gdzie częstsze są migracje ludzi i większe tempo życia dominują kontakty zdawkowe lub ograniczone do drobnych przysług sąsiedzkich w najbliższym otoczeniu. To nawet nie musi być celowy wybór. Wynajmując kilka lat mieszkanie w kilkunastopietrowym bloku i normalnie pracując nie mamy szans poznać wszystkich sąsiadów (np. 200 rodzin). Najwyraźniej nie dążymy jednak do pełnej izolacji.

Również wyniki dotyczące spędzania czasu wolnego nie zaskakują. Najmłodsza badana grupa (18-24) spędza czas z przyjaciółmi, częściej w większym gronie, do którego często dobijają osoby obce. Jeśli uświadomić sobie, że mówimy o młodzieży, która w ogromnej większości nie założyła jeszcze własnej rodziny, za to bawi się w klubach, na dyskotekach, imprezach publicznych, wyjeżdża ze znajomymi, zaskakujące byłyby inne wyniki. Po 25 roku życia coraz więcej osób spędza czas z jedną wybraną osobą, zakłada rodziny, wychowuje dzieci – czas wolny musi być spędzany inaczej. Po 55 roku życia ludzie coraz częściej spędzają czas samotnie. Odsetek ten rośnie w przypadku osób w wieku podeszłym (>65). Także tu nie można się dziwić. Dzieci opuszczają dom, a czasem i miasto lub wręcz emigrują, małżonkowie chorują i umierają. Byłoby miejsce na znajomych, przyjaciół, sąsiadów właśnie, wspólnoty. Niestety, tutaj jest luka. Przekłada się to na poczucie osamotnienia (to kolejne pytanie).