Sąsiad, wspólnota i inni

Zatem przechodząc do kolejnego (ważniejszego moim zdaniem) zagadnienia. Na pytanie: Czy, ogólnie rzecz biorąc, czuje się pan(i) osamotniony(a) czy też nie? „Tak” lub „zdecydowanie tak” odpowiedziało 10%. Warto zauważyć, że ta grupa nie do końca pokrywa się z odpowiadającymi przecząco na pytanie o doświadczane wsparcie (Czy jest ktoś, na kogo może Pan(i) liczyć w każdej sytuacji, kto nie odmówi Panu(i) pomocy, rady, pożyczki itp.?). W grupie doświadczającej osamotnienia wyraźnie dominują osoby po 65 roku życia, emeryci i renciści oraz osoby mieszkające w małych miejscowościach. Nie ma takiego rozwarstwienia przy pytaniu o wsparcie. Można pokusić się o interpretację, że możemy tu znaleźć rodziców, których dzieci i wnuki mieszkają daleko, przyjeżdżając kilka razy do roku. To ludzie, którym brakuje bliskich więzi, kogoś z kim można by spędzić czas, porozmawiać, ale którzy wiedzą, że w razie potrzeby dzieci dojadą, znajdzie się sąsiad czy sąsiadka, ktoś w parafii... Osamotnienie wydaje się mieć charakter bardziej emocjonalny, niż praktyczny.

Ale to niejedyna grupa. Druga przoduje w obu wskaźnikach. To osoby z niskim dochodem, oceniający swoją sytuację materialną jako złą lub co najwyżej średnią, renciści, bezrobotni, robotnicy niewykwalifikowani. Oni częściej odpowiadają, że pozostają sami ze swoimi problemami i mówią o osamotnieniu. Ma ono jednak inny wymiar. Można chyba przyjąć, że chodzi o osoby doświadczające wykluczenia społecznego lub nim zagrożone, borykające się z dużymi problemami praktycznymi. To ludzie, którzy z jakichś powodów nie chcą lub nie mają odwagi prosić o pomoc, którzy nie wiedzą, gdzie tej pomocy szukać lub którzy doświadczyli jej nieadekwatności lub odmowy. Osoby, które – z własnej winy lub bez niej – znalazły się w pułapce biedy.

To potężny problem, bo prócz problemów ekonomicznych dotykamy często sfery psychicznej: umiejętności, motywacji, obrazu siebie. O ile w poprzedniej grupie może pomóc jedna uważna osoba, tu często trzeba całego systemu.

Warto jeszcze zauważyć dwie informacje. W badaniu zadano również pytanie o częstość praktyk religijnych. Zestawiono ten parametr z poczuciem wsparcia i poczuciem osamotnienia. W grupie osób, które praktykują kilka razy w tygodniu 96% miało poczucie, że ma się do kogo zwrócić o pomoc. O blisko 10% więcej, niż w pozostałych grupach. Myślę, że można uznać to za efekt wspólnoty. Z drugiej strony nie ma takiej zależności przy pytaniu o poczucie osamotnienia. Wspólnota sprawdza się jako źródło wsparcia na poziomie praktycznym, realnego problemu, gorzej z wsparciem emocjonalnym i zwyczajną bliskością?

I ostatnie pytanie: na pomoc ilu osób może Pan/ Pani liczyć. Ciekawa jest obserwacja w perspektywie kilkunastu lat (1999-2005-2012). W 1999 roku 10% osób nie potrafiło odpowiedzieć na pytanie, pozostali deklarowali zazwyczaj 2-10 osób (w kategoriach 2 osoby, 3-4, 5-10 znalazło się łącznie 64% odpowiedzi). W 2005 roku tylko 5% nie umiało odpowiedzieć na pytanie, ale widzieliśmy wokół siebie mniej potencjalnie pomocnych osób (71% odpowiedzi w przedziale 1-4 osoby). W 2012 roku odpowiedzi „trudno powiedzieć” jest tylko 2%. I najwyraźniej okazało się, że jednak nie jest tak źle. Ponad 70% osób znów zaznaczyło przedział 2-10 osób.

Badanie CBOS-u wykazało, że nie jest źle. Wskazało jednak na pewne obszary działania. Pierwszym i najważniejszym wydaje się dotarcie z systemem pomocy (państwowym, samorządowym, kościelnym?) do osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem. Bez pomocy ze swojej sytuacji nie wyjdą. Drugim – dostępnym dla każdego – wydaje się po prostu wrażliwość na ludzi wokół mnie i obecność. Nie chodzi o konkretną pomoc. Z tą zasadniczo nie ma wielkich problemów. Chodzi o czas. O zainteresowanie. O bliskość. O dostrzeżenie w swoim otoczeniu ludzi spoza kręgu rodzinnego. Być może tak samo samotnych?

Tu jest szerokie pole do popisu właśnie dla sieci lokalnych. Sąsiedzkich, parafialnych. Warto.

Badanie przeprowadzono w dniach 14-20 czerwca 2012 roku na liczącej 1013 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski.