Tu wam żyć i tu wam zdychać

Zofia Haciska-Pawłowska wyjmuje ze starego albumu czarno-białe zdjęcie. Centralną postacią jest kobieta w średnim wieku, ubrana w biały strój przypominający uniform lekarski. Po obu jej stronach widać dwie nastoletnie dziewczynki z zaplecionymi warkoczami. Kobieta i dziewczęta delikatnie się uśmiechają. Poniżej, na najniższym stopniu schodów, siedzi chłopiec i szczerzy zęby do obiektywu. Pod fotografią brakuje podpisu. – Wyglądamy, jakbyśmy byli szczęśliwi – mówi pani Zofia. – Bo w tych nieludzkich warunkach, w jakich przyszło nam żyć, każdy dzień był walką o człowieczeństwo i choćby ten delikatny uśmiech na twarzy – wyjaśnia. Zdjęcie zostało zrobione w sowieckim łagrze. – Ta dziewczynka po prawej to ja – tłumaczy pani Zofia. – Obok stoi mama, która jako pielęgniarka pracowała w prowizorycznym szpitalu, dalej siostra Oleńka i brat Wiesiek.

Raj skąpany we krwi

Rodzina Haciskich przed wojną mieszkała w województwie nowogródzkim. W dworku w Stołowiczach przyszła na świat trójka dzieci Kazimiery i Zdzisława Haciskich. – Ojciec był wojskowym, oficerem kawalerii w rezerwie. Pracował także jako urzędnik państwowy. Mama razem z babcią Julią gospodarzyły – opowiada pani Zofia. – Nasz dom był wesoły, gwarny i otwarty dla innych. Rodzice zapraszali dużo gości, dla których pełen wspaniałych pomysłów teatrzyk dziecięcy, złożony z mojego rodzeństwa i kuzynostwa, wystawiał wspaniałe spektakle – wspomina. Kiedy była ładna pogoda, dzieci wybiegały do parku, robiły gniazda na drzewach, w których przesiadywały ze słodyczami i snuły swoje dziecięce opowieści. – Nasz dwór był dla mnie rajem na ziemi. To właśnie tam spędziłam najszczęśliwsze lata swojego życia – mówi pani Zofia.

Niestety, beztroskie dzieciństwo brutalnie przerwała wojna. – Tatusia wcielono do polskiej armii. Od tego momentu naszą ostoją została mama – wspomina. Pani Zofia pamięta nisko lecące niemieckie samoloty, ostrzeliwujące z karabinów maszynowych rolników pracujących na polach. Jednak najgorsze nadeszło dopiero wraz z wkroczeniem na Kresy Wschodnie Armii Czerwonej.  Pewnego dnia, już po zapadnięciu zmroku, ktoś zapukał w okno rodziny Haciskich. Okazało się, że to NKWD. – Przyszli po naszego wujka Wacława, brata tatusia. Powiedzieli, że zabierają go na przesłuchanie. Następnego dnia został znaleziony martwy na polu. Jedna z kul trafiła go prosto w serce – przypomina sobie pani Zofia.

Haciscy postanowili uciekać. Skorzystali z zaproszenia zaprzyjaźnionej rodziny Wysockich, którzy mieli dom w sąsiedniej miejscowości. Długo nie nacieszyli się spokojem. Willę przyjaciół wkrótce otoczyli enkawudziści...

W bydlęcych wagonach

Był 10 lutego 1940 roku. – W pewnym momencie do środka wdarli się Sowieci i rozpoczęli rewizję. Jeden z pijanych enkawudzistów wymierzył karabin w mamę. Wystarczył kaprys, by padła martwa na ziemię. Na szczęście nie strzelił – wspomina pani Zofia. Dostali pół godziny na spakowanie rzeczy. Na dworcu Sowieci załadowali Zosię, Oleńkę, Wiesia, Kazimierę i babcię Julię do bydlęcego wagonu. W środku było już ok. 50 innych, aresztowanych wcześniej osób. Zaryglowano drzwi od zewnątrz. – Tak zaczęła się nasza straszna podróż, która – jak się później okazało – trwała prawie miesiąc i wiodła na Sybir – opowiada pani Zofia. Wagon wyposażony był w niewielkie, ustawione piętrowo prycze. Na środku stał mały żelazny piecyk. – Nie dawał on zbyt wiele ciepła. A zima była tamtego roku bardzo sroga. Temperatury sięgały nawet 40 stopni poniżej zera – przypomina sobie. Najgorzej miały osoby „mieszkające” najniżej. Ludzie tulili się do siebie, żeby choć trochę się ogrzać. Niestety, wielu zamarzało na śmierć.

– Wagony niemal cały czas były zaryglowane. Drzwi otwierano tylko wtedy, kiedy chciano pozbyć się trupów – mówi pani Zofia. Pierwszy posiłek dostali dopiero po kilku dniach. Dwa wiadra cieniutkiej zupy, tzw. polewajki, i trochę kaszy ugotowanej bez żadnego tłuszczu. – Jedzenie okazało się straszliwie osolone. Po kilku łyżkach poczułam ogromny ból i pieczenie w przełyku. Jakby ktoś wsypał mi do gardła żarzące się węgielki. Ludzie dookoła też zaczęli wyć z pragnienia. Sowieci robili to celowo, aby nas jak najbardziej umęczyć i poniżyć – twierdzi. Pani Zofii ciągle jeszcze wybrzmiewa w uszach rozpaczliwa prośba 2-letniej dziewczynki: „Mamusiu, daj pić, proszę, daj pić!”. – Niestety, właśnie te najmłodsze, najsłabsze dzieci umierały jako pierwsze – podkreśla pani Zofia.

W końcu, po paru tygodniach, mordercza podróż w nieznane zakończyła się. – Pociąg stanął w lesie. Żołdacy zaczęli opróżniać kilkadziesiąt wagonów. Kiedy przyszła kolej na nas, zapadł już zmrok. Sowieci wsadzili nas na sanie, które dowiozły nas do posiołka Połdniewica.