Tu wam żyć i tu wam zdychać

Karcer za modlitwę

Posiołek Połdniewica to bezkresny las z kompleksem drewnianych baraków otoczonych zasiekami z drutu kolczastego, pilnie strzeżonych przez sowieckich żołdaków. Haciscy trafili do baraku numer 12, w którym na piętrowych pryczach ulokowano 106 osób. Na całą rodzinę przypadło zaledwie jedno posłanie. – Ciasnota była tak wielka, że trudno było przewrócić się na drugi bok – przypomina sobie pani Zofia. Po pierwszej, bezsennej nocy prawie 3 tys. więźniów zagoniono na plac przed barakami. Głos zabrał komendant obozu. „Stąd nikt nie ucieknie. Tu będziecie żyć i tu będziecie zdychać” – powiedział na powitanie. Dodał, że wszyscy, oprócz dzieci i starców, muszą iść na „lesorubkę”, czyli wycinkę drzew. Bo kto „nie rabotajet, tot nie kuszajet”. Następnie rozdano przyjezdnym kufajki i narzędzia do pracy – siekiery, piły i strugi do korowania drzew.

Za pracę przewidziane były głodowe porcje żywności – 400 g czarnego, razowego chleba dla dorosłych i połowa tego dla dzieci. – Dostarczano go jedynie w nocy. Trzeba było stać w ogromnych kolejkach i zdobywać to, co nam się należało za pracę – opowiada pani Zofia. Dzieci, zamiast do lasu, szły do szkoły. Nie o naukę jednak chodziło, ale o rusyfikację i ateizację. – Zabraniano nam mówić po polsku i przekonywano, że Boga nie ma. Buntowałam moje koleżanki i kolegów, by zupełnie ignorowali nauczyciela i nie odpowiadali na jego pytania – wspomina pani Zofia. Konsekwencją było zamknięcie szkoły i wysłanie dzieci do ciężkiej pracy przy wyrębie lasu. – W przetrwaniu każdego kolejnego dnia pomagała nam zabroniona przez Sowietów modlitwa. Codziennie w ukryciu odmawialiśmy po cichu Różaniec. Któregoś razu zostaliśmy przyłapani. Mama spędziła wówczas dwie doby w karcerze.

Pluskwy były wszędzie

Oprócz wyniszczającej organizm pracy powszechnym utrapieniem były pluskwy, wszy i karaluchy. – Przed zaśnięciem wkładało się nóż do szpary w ścianie. Po wyciągnięciu ostrze było całe we krwi, tak dużo było tych insektów. Najgorzej było nocą. Wszy i pluskwy chodziły nam po twarzach. Z kolei karaluchy znajdowaliśmy codziennie w zupie – mówi pani Zofia. Z powodu robactwa rozprzestrzeniały się choroby zakaźne, takie jak tyfus czy czerwonka. – Zgodnie ze słowami naszych oprawców zaczęliśmy powoli wymierać. Zdarzało się nawet do kilkunastu zgonów dziennie – opowiada pani Zofia. Choroby nie oszczędziły także rodziny Haciskich.

– Na tyfus zachorował mój brat. Mnie dopadła czerwonka. Nie przetrwalibyśmy, gdyby nie mama, która pracowała w obozowym szpitalu jako pielęgniarka. Oczywiście, nie było tam lekarstw, ale przynajmniej panowały lepsze warunki niż w barakach – tłumaczy. – Stan brata był bardzo ciężki. Lekarz alkoholik, który pił denaturat przeznaczony dla celów leczniczych, stwierdził: „Czort z nim, z niego i tak już nic nie będzie”. Na szczęście się pomylił. Przy łóżku chorego czuwały na zmianę babcia i mama. – Do dziś pamiętam łzy w oczach mamy pełnych błagania, a potem wdzięczności Bogu za nasze uzdrowienie – podkreśla pani Zofia.

Nadzieja wstąpiła w serca zesłańców po 30 lipca 1941 roku. Tego dnia w Londynie podpisany został układ Sikorski–Majski, na mocy którego ogłoszono tzw. amnestię oraz wydano zgodę na utworzenie polskiej armii pod wodzą gen. Władysława Andersa w Uzbekistanie. – Kiedy ta wiadomość dotarła do naszego posiołka, wszyscy byliśmy ogromnie wzruszeni. Komendant, ten sam, który wieszczył naszą śmierć, tym razem oznajmił, że od tej chwili jesteśmy wolnymi ludźmi i możemy wyjechać, dokąd chcemy. Ludzie płakali z radości, ściskali się, całowali...

Niech żyje!

Rodzina Haciskich razem z innymi zesłańcami opuściła Połdniewicę pociągiem towarowym. Zabrali ze sobą to, co najcenniejsze – kilka zasuszonych kromek chleba i cebulę. Po kilkutygodniowej podróży, wyczerpani i głodni dotarli w końcu do Uzbekistanu, wymarzonego miejsca tworzącej się armii Andersa. Zosia i Oleńka wstąpiły do Szkoły Junaczek, gdzie w trudnych warunkach rozpoczęły naukę w języku polskim. Niestety, siostry rozdzielono z mamą, bratem i babcią. – Przystąpienie do junaczek było dla nas jedyną szansą na przeżycie. Kiedy się rozstawaliśmy, myślałam, że pęknie mi serce – przyznaje po latach pani Zofia. Pewnego dnia szkołę odwiedził sam gen. Anders. – To właśnie mnie, jako najmłodszej z uczennic, przypadło w udziale powitanie dowódcy. Trema była olbrzymia. Miałam przemówić do naszego wybawiciela, wielkiego bohatera. I wszystko szło dobrze. Do czasu. Na koniec pomyliłam się i krzyknęłam: „Niech żyje generał Sikorski!”. A powszechnie było wiadomo, że obaj panowie niespecjalnie za sobą przepadają. Ze wstydu i stresu rozpłakałam się. Widząc to, gen. Anders podszedł do mnie, wziął na ręce, przytulił i powiedział ze wzruszeniem: „To nic, moje dziecko” – wspomina. Potem przyszły zwycięzca spod Monte Cassino podchodził do dziewczynek, wypytywał o ich rodziny, notował nazwiska i obiecywał, że zrobi, co w jego mocy, aby doprowadzić do połączenia rozłączonych. Czy dotrzymał obietnicy? – Dotrzymał – zdradza pani Zofia. – Ale to już temat na zupełnie inną opowieść...

Historię pani Zofii będziemy kontynuować.