Amoris Laetitia: Pierwsza próba ujęcia problemu

Fragment książki Rocco Buttiglione: "Przyjacielska odpowiedź krytykom Amoris Laetitia" publikujemy za zgodą wydawnictwa WAM. Książkę można wygrać w naszym konkursie.

Przypomina mi się okładka pewnego francuskiego pisma, którą widziałem dawno temu. Zapewne była to „L’Aube”. Na rysunku tłum teologów, z których każdy siedział na szczycie własnej góry, wpatrywał się w horyzont, szukając Chrystusa. W dole natomiast widać było dzieci, które odnalazły Jezusa. On trzymał je za ręce i razem mijali teologów, którzy Go nie poznawali. Teolodzy patrzą w dal. A tymczasem On jest pośród nich.

Ta okładka sprzed wielu lat przypominała mi się, gdy czytałem niektóre komentarze o Amoris Laetitia i w ogóle o pontyfikacie papieża Franciszka. Natychmiast rozpoznał go i poszedł za nim zmysł wiary – sensus fidei ludu chrześcijańskiego.

Problemy ze zrozumieniem go mają natomiast niektórzy uczeni. Krytykują go, przeciwstawiają tradycji Kościoła, a zwłaszcza jego wielkiemu poprzednikowi, św. Janowi Pawłowi II. Wydają się zmieszani faktem, że nie odczytują w jego tekście potwierdzenia własnych teorii i nie chcą wyjść z własnych schematów myślowych, by odkryć zdumiewającą nowość jego przesłania.

Ewangelia jest zawsze nowa i zawsze odwieczna. Dlatego się nie starzeje.

Spróbujmy zatem odczytać najbardziej kontrowersyjną część adhortacji Amoris Laetitia oczyma dziecka. Najbardziej kontrowersyjną, czyli tą, w której papież mówi, że pod pewnymi warunkami i w pewnych okolicznościach niektórzy rozwiedzeni, żyjący w nowych związkach, mogą przyjmować Eucharystię.

  wydawnictwowam.pl ​​​​​​​Rocco Buttiglione: Przyjacielska odpowiedź krytykom Amoris laetitia. Wydawnictwo WAM Kiedy byłem dzieckiem, uczyłem się katechizmu, przygotowując się do pierwszej komunii świętej. Był to katechizm papieża niewątpliwie antymodernistycznego: św. Piusa X. Pamiętam, że wyjaśniał, iż by przyjąć Eucharystię, dusza musi najpierw uwolnić się od grzechu śmiertelnego. Wyjaśniał też, co to jest grzech śmiertelny. By jakiś czyn był grzechem śmiertelnym, konieczne jest spełnienie trzech warunków. Musi to być czyn zły, poważne naruszenie porządku moralnego: musi dotyczyć poważnej materii. Pozamałżeńskie stosunki płciowe niewątpliwie stanowią poważne naruszenie prawa moralnego. Tak było przed adhortacją, tak jest w adhortacji Amoris Laetitia i tak oczywiście będzie po adhortacji Amoris Laetitia. Papież nie zmienił nauki Kościoła.

Święty Pius X mówi jednak coś jeszcze. By grzech był śmiertelny, muszą być spełnione jeszcze dwa warunki, poza poważną materią. Sprawca czynu musi być w pełni świadomy, że to, co robi, jest złe. Pełna świadomość oznacza, że osoba, która dopuszcza się takiego czynu, musi być przekonana w sumieniu o jego nieprawości. Jeśli w sumieniu jest ona przekonana, że czyn nie wyrządza (poważnego) zła, nie można go uznać za grzech śmiertelny. Poza tym sprawca musi dobrowolnie zdecydować się na popełnienie złego czynu. Oznacza to, że grzesznik może swobodnie podjąć działanie lub go zaniechać, może działać w taki sposób lub w inny i żadna presja czy lęk nie skłania go do zrobienia czegoś, czego wolałby nie robić.

Czy możemy wyobrazić sobie okoliczności sprawiające, że osoba rozwiedziona, żyjąca w nowym związku, znajdzie się w sytuacji ciężkiej winy bez pełnej świadomości i bez dobrowolnej decyzji? Wyobraźmy sobie, że ktoś, kto został ochrzczony, ale nigdy nie przeszedł rzeczywistej ewangelizacji, zawarł małżeństwo w sposób powierzchowny, a następnie został porzucony. Następnie taka osoba związała się z kimś, kto pomógł jej w trudnych momentach, obdarzył ją szczerą miłością, stał się dobrym ojcem lub dobrą matką dzieci z pierwszego małżeństwa. Można zaproponować jej, by żyli ze sobą jak brat z siostrą, ale… co robić, jeśli ta druga osoba się nie zgodzi? W pewnym momencie swego pogmatwanego życia osoba ta przeżywa fascynację wiarą, po raz pierwszy przechodząc prawdziwą ewangelizację. Być może pierwsze małżeństwo nie było ważnie zawarte, ale nie ma możliwości wszczęcia procesu w sądzie kościelnym ani dostarczenia dowodów nieważności… Nie przytoczymy tu kolejnych przykładów, nie chcąc wdawać się w niekończące się kazuistyczne rozważania.

Co mówi w tego rodzaju przypadkach adhortacja Amoris Laetitia? Może lepiej będzie zacząć od tego, czego adhortacja apostolska nie mówi. Nie mówi ona, że osoby rozwiedzione, żyjące w nowych związkach, mogą spokojnie przyjmować komunię świętą. Papież zachęca takie osoby, by rozpoczęły (lub kontynuowały) drogę nawrócenia. Zachęca je, by badały swoje sumienie i korzystały z pomocy kierownika duchowego. Zachęca je, by szły do spowiedzi i przedstawiły swoją sytuację. Zachęca penitentów i spowiedników, by rozpoczęli proces rozeznawania duchowego. Adhortacja apostolska nie mówi, w którym momencie tego procesu osoby te będą mogły otrzymać rozgrzeszenie i przystąpić do Eucharystii. Nie mówi tego ze względu na zbyt wielką różnorodność sytuacji i okoliczności ludzkiego życia. Rozwiedzionym, żyjącym w nowych związkach, papież zaleca zasadniczo to samo, co Kościół zaleca wszystkim grzesznikom: idź do spowiedzi, a twój spowiednik, uwzględniając wszystkie okoliczności, zdecyduje, czy udzielić ci rozgrzeszenia i dopuścić do Eucharystii czy nie.

To, że penitent znajduje się w obiektywnej sytuacji grzechu ciężkiego (z wyjątkiem sytuacji, w których pierwsze małżeństwo zostało zawarte nieważnie), nie ulega wątpliwości. Nie wiadomo jednak, czy ponosi za nią pełną subiektywną odpowiedzialność. Dlatego powinien pójść do spowiedzi.