Nie tylko procenty

Ks. Wojciech Parfianowicz: W sierpniu w Kościele zwracamy uwagę na problem alkoholizmu. Mówimy wiele o trzeźwości. Proponujemy abstynencję. Jednak człowiek uzależniony to nie tylko alkoholik, narkoman, lekoman czy palacz.

Henryk Kędzierski: To prawda. Tych „-holizmów”, i nie tylko, jest znacznie więcej.

Przyznam, że z niektórymi nazwami spotkałem się po raz pierwszy. Bigoreksja, czyli uzależnienie od ćwiczeń fizycznych; tanoreksja, czyli uzależnienie od opalania się; a potem cała gama wspomnianych przez Pana „-holizmów”, które tłumaczą się same: zakupoholizm, seksoholizm, siecioholizm, fonoholizm, pracoholizm, jedzenioholizm. No i oczywiście hazard.

Są to tzw. uzależnienia behawioralne, czyli od różnego rodzaju czynności. Okazuje się, że nasz mózg może uzależnić się od substancji chemicznej, jeżeli będziemy ją regularnie przyjmować, ale także od różnego rodzaju powtarzanych często czynności. Mechanizm jest tu bardzo podobny do tego, jaki działa przy uzależnieniu od alkoholu. Chodzi o osiągnięcie określonego dobrostanu emocjonalnego. Bodźcem pobudzającym mózg do wytwarzania substancji powodujących ten stan może być określona czynność, nie tylko substancja.

Czyli dana czynność po prostu zaspokaja moją potrzebę przyjemności, ulgi, odprężenia, a już nie służy do tego, do czego w istocie służy?

Ta celowość jest bardzo ważna. Osoba wolna, która idzie na zakupy, ma określony cel. Chce uzupełnić braki w lodówce albo w szafie. Osoba uzależniona nie wchodzi do sklepu po coś konkretnego. Jej celem jest kupowanie, które jak alkohol tworzy swego rodzaju emocjonalną aurę, postrzeganą w kategoriach ogromnej przyjemności.

Kiedy można już mówić o uzależnieniu, a nie tylko o tym, że coś bardzo lubię robić?

Osoby uzależnione próbują sobie radzić, np. zostawiają w domu karty płatnicze i biorą ze sobą do sklepu tylko określoną ilość gotówki. Pamiętając poprzednie sytuacje, próbują wydać tylko tyle, ile jest w portfelu. Ale ta ilość gotówki najczęściej nie zaspokaja poczucia pożądanego stanu emocjonalnego i taka osoba zostawia zakupy, idzie do domu po pieniądze, wraca i kupuje dalej.

Podobnie jak alkoholik, który obiecuje sobie, że wypije tylko jednego, ale kończy się na więcej niż jednym...

Dokładnie tak.

Czyli klasyczny brak wolności. Przypuszczam, że instynkt samozachowawczy też przestaje działać i przestaje się widzieć szkody, jakie wyrządza się sobie czy rodzinie.

Mózg już na tyle dostarcza sobie substancji powodujących dobre samopoczucie, jako nagrody związanej z wykonaniem danej czynności, że przysłania to myślenie realistyczne. Włącza się za to myślenie magiczno-życzeniowe. Pojawia się też racjonalizacja.

Czy istnieje jakaś czerwona lampka, która zapala się, kiedy człowiek zaczyna popadać w uzależnienie, a która pozwoliłaby mu w porę się zatrzymać?

Niestety, w uzależnieniu jest tak, że kiedy ta lampka się zapala, to jest już za późno. Jest rzeczą znamienną, że pierwsze kłopoty osoby uzależnionej zauważają jej najbliżsi, a nie ona sama. Dlatego tak bardzo ważna jest reakcja otoczenia.

Co więc należy robić, kiedy widzimy, że ktoś nam bliski zaczyna popadać w uzależnienie, np. behawioralne?

Trzeba takiej osobie piętrzyć kryzysy. Usprawiedliwianie jest dla niej szkodliwe. Weźmy np. pracoholizm. Tata, mąż, wraca z pracy już nie o 15.00, ale o 17.00. Rodzina czeka. Pytają, dlaczego się spóźnia, a on zawsze jakoś to tłumaczy. Wypada z roli taty i męża, ale wszyscy jakoś to akceptują.

Nie należy wierzyć zapewnieniom, że jutro będzie lepiej. Nie chodzi jednak o doradzanie, tylko o wytworzenie swoistego psychologicznego lustra, w którym popadający w uzależnienie mógłby się przejrzeć. Nie mam mu mówić, co powinien zrobić, ale pokazać, co ja czuję z powodu jego zachowania: „Zaczyna mnie to niepokoić”; „Boli mnie to”. Nie należy mówić: „Idź do lekarza!”, ale: „Chodź, pójdziemy do lekarza”.

Henryk Kędzierski, dyrektor Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Stanominie, specjalista psychologii klinicznej, certyfikowany specjalista psychoterapii uzależnień, superwizor psychoterapii PTP, superwizor terapii uzależnień.